مطالب ناب
اشعار کـــوتاه زیبــای شــاملــو

مردِ مصلوب
دیگر بار به خود آمد.
درد
    موجاموج از جریحه‌ی دست و پایش به درونش می‌دوید
در حفره‌ی یخ‌زده‌ی قلبش
                              در تصادمی عظیم
                                                    منفجر می‌شد
و آذرخشِ چشمک‌زنِ گُدازه‌ی ملتهبش
ژرفاهای دور از دسترسِ درکِ او از لامتناهی حیاتش را
                                                                 روشن می‌کرد.
 
دیگربار نالید:
«ــ پدر، ای مهرِ بی‌دریغ،
    چنان که خود بدین رسالتم برگزیدی چنین تنهایم به خود وانهاده‌ای؟
    مرا طاقتِ این درد نیست
    آزادم کن آزادم کن، آزادم کن ای پدر!»
و دردِ عُریان
             تُندروار
در کهکشانِ سنگینِ تنش
                               از آفاق تا آفاق
                                                به نعره درآمد که:
«ــ بیهوده مگوی!
    دست من است آن
                           که سلطنتِ مقدرت را
    بر خاک
    تثبیت
    می‌کند.
 
    جاودانگی‌ست این
                          که به جسمِ شکننده‌ی تو می‌خَلَد
    تا نامت اَبَدُالاباد
    افسونِ جادوییِ‌ نسخ بر فسخِ اعتبارِ زمین شود.
 
    به جز این‌ات راهی نیست:
    با دردِ جاودانه شدن تاب آر ای لحظه‌ی ناچیز!»
 
□
 
و در آن دم در بازارِ اورشلیم
به راسته‌ی ریس‌بافان پیچید مردِ سرگشته.
لبانِ تاریکش بر هم فشرده بود و
چشمانِ تلخش از نگاه تهی:
پنداری به اعماقِ تاریکِ درونِ خویش می‌نگریست.
در جانِ خود تنها بود
پنداری
       تنها
           در جانِ خود
                         به تنهایی‌ خویش می‌گریست.
 
□
 
مردِ مصلوب
دیگربار
به خود آمد.
جسمش سنگین‌تر از سنگینای زمین
بر مِسمارِ جراحاتِ زنده‌ی دستانش آویخته بود:
«ــ سَبُکم سبکبارم کن ای پدر!
    به گذارِ از این گذرگاهِ درد
    یاری‌ام کن یاری‌ام کن یاری‌ام کن!»
 
و جاودانگی
رنجیده خاطر و خوار
در کهکشانِ بی‌مرزِ دردِ او
                               به شکایت
                                           سر به کوه و اقیانوس کوفت نعره‌کشان که:
«ــ یاوه منال!
    تو را در خود می‌گُوارم من تا من شوی.
    جاودانه شدن را به دردِ جویده‌شدن تاب آر!»
 
□
 
و در آن هنگام
برابرِ دکه‌ی ریس‌فروشِ یهودی
تاریک ایستاده بود مردِ تلخ، انبانچه‌ی سی‌پاره‌ی نقره در مُشتش.
حلقه‌ی ریسمانی را که از سبد بر داشت مقاومت آزمود
و انبانچه‌ی نفرت را
به دامنِ مردِ یهودی پرتاب کرد مرد تلخ.
 
□
 
مرد مصلوب
از لُجِّه‌ها‌ی سیاهِ بی‌خویشی برآمد دیگربار سایه‌ی مصلوب:
«ــ به ابدیت می‌پیوندم.
    من آبستنِ جاودانگی‌ام، جاودانگی آبستنِ من.
    فرزند و مادرِ تواَمانم من،
    اَب و اِبنم
    مرا با شکوهِ تسبیح و تعظیم از خاطر می‌گذرانند
    و چون خواهند نامم به زبان آرند
    زانوی خاکساری بر خاک می‌گذارند:
   El Cristo Rey!»
   «Viva, Viva el Cristo Rey!
 

 
 
و درد
      در جانِ سایه
به تبسمی عمیق شکوفید.
 
□
 
مردِ تلخ که بر شاخه‌ی خشکِ انجیربُنی وحشی نشسته بود سری جنباند و با خود گفت:
«ــ چنین است آری.
    می‌بایست از لحظه
                           از آستانه‌ی زمان تردید
                                                      بگذرد
    و به گستره‌ی جاودانگی درآید.
    زایشِ دردناکی‌ست اما از آن گزیر نیست.
    بارِ ایمان و وظیفه شانه می‌شکند، مردانه باش!»
 
حلقه‌ی تسلیم را گردن نهاد و خود را
در فضا رها کرد.
با تبسمی.
 
□
 
شبح مصلوب در دل گفت:
 
«ــ جسمی خُرد و خونین
    در رواقِ بلندِ سلطنتِ ابدی...
    اینک، منم !
    شاهِ شاهان!
    حُکمِ جاودانه‌ی فسخم بر نسخِ اعتبارِ زمین!»
 
درد و جاودانگی به هم در نگریستند پیروزشاد
و دست در دستِ یکدیگر نهادند
و شبحِ مصلوب در تلخای سردِ دلش اندیشید:
 
«ــ اما به نزدیکِ خویش چه‌ام من؟
    ابدیتِ شرمساری و سرافکندگی!
    روشناییِ مشکوکِ من از فروغِ آن مردِ اسخریوتی‌ست که دمی پیش
    به سقوطِ در فضای سیاهِ بی‌انتهای ملعنت گردن نهاد.
    انسانی برتر از آفریدگانِ خویش
    برتر از اَب و اِبن و روحُ‌القدس.
    پیش از آنکه جسمش را فدیه‌ی من و خداوندِ پدر کند
                                                                    فروتنانه به فروشدن تن درداد
    تا کَفِّه‌ی خدایی ما چنین بلند برآید.
    نورِ ابدیتِ من
                   سربه‌زیر
    در سایه‌سارِ گردن‌فرازِ شهامتِ او گام بر خواهد داشت!»
 
با آهی تلخ
             کوتاه و تلخ
 
سرِ خارآذینِ شبح بر سینه شکست و
«مسیحیت»
شد.
 
□
 
کامیاب و سیر
                 درد شتابان گذشت و
درمانده و حیران
                  جاودانگی
                              سر به زیر افکند.
 
زمین بر خود بلرزید
توفان به عصیان زنجیر برگسیخت
و خورشید
            از شرمساری
چهره در دامنِ تاریکِ کسوف نهان کرد.
 
زیرِ خاک‌پُشته‌ی خاموش
سوگواران به زانو درآمدند
و جاودانگی
              سربندِ سیاهش را بر ایشان گسترد.

ــ دریا دریا
           چه‌ت اوفتاد
                         که گریستی؟
ــ تاریک‌تَرَک یافتم از آفتاب
                              خود را.
 
ــ پی‌سوزِ اندیشه را
                        چه‌ت اوفتاد
                                      که برافراشتی؟
ــ تابان‌تَرَک یافتم از آفتاب
                             خود را.

بِسوده‌ترین کلام است
دوست‌داشتن.
 
رذل
    آزارِ ناتوان را
                 دوست می‌دارد
 
لئیم
    پشیز را و
بزدل
    قدرت و پیروزی را.
 
آن نابِسوده را
که بر زبانِ ماست
کجا آموخته‌ایم؟

کجا بود آن جهان
که کنون به خاطره‌ام راه بربسته است؟ ــ:
آتشبازیِ بی‌دریغِ شادی و سرشاری
در نُه‌توهای بی‌روزنِ آن فقرِ صادق.
قصری از آن دست پُرنگار و به‌آیین
                                        که تنها
سر پناهکی بود و
                     بوریایی و
                                بس.
 
کجا شد آن تنعمِ بی‌اسباب و خواسته؟
 
کی گذشت و کجا
                      آن وقعه‌ی ناباور
که نان‌پاره‌ی ما بردگانِ گردنکش را
                                         نان‌خورشی نبود
چرا که لئامتِ هر وعده‌ی گَمِج
بی‌نیازیِ هفته‌یی بود
که گاه به ماهی می‌کشید و
                                    گاه
دزدانه
      از مرزهای خاطره
                          می‌گریخت،
و ما را
حضورِ ما
کفایت بود؟
 
دودی که از اجاقِ کلبه بر نمی‌آمد
نه نشانه‌ی خاموشی‌ِ دیگدان
که تاراندنِ شورچشمان را
                               کَلَکی بود
                                          پنداری.
 
تن از سرمستیِ جان تغذیه می‌کرد
چنان که پروانه از طراوتِ گُل.
و ما دو
        دست در انبانِ جادوییِ شاه‌سلیمان
بی‌تاب‌ترینِ گرسنگان را
در خوانچه‌های رنگین‌کمان
                               ضیافت می‌کردیم.
 
□
 
هنوز آسمان از انعکاسِ هلهله‌ی ستایشِ ما
                                                    (که بی‌ادعاتر کسانیم)
سنگین است.
 
این آتشبازیِ بی‌دریغ
چراغانِ حُرمتِ کیست؟
 
لیکن خدای را
با من بگوی کجا شد آن قصرِ پُرنگارِ به‌آیین
که کنون
         مرا
            زندانِ زنده‌بیزاری‌ست
و هر صبح و شامم
در ویرانه‌هایش
                 به رگبارِ نفرت می‌بندند.
 
□
 
کجایی تو؟
که‌ام من؟
و جغرافیای ما
کجاست؟

چه لازم است بگویم
که چه مایه می‌خواهمت؟
چشمانت ستاره است و
دلت شک.
 
□
 
جرعه‌یی نوشیدم و خشکید.
 
دریاچه‌ی شیرین
با آن عطش که مرا بود
                           برنمی‌آمد،
می‌دانستم.
 
چه لازم بود بگویم
که چه مایه می‌خواستمش؟

بانگ‌دربانگ
خروسان می‌خوانند.
 
تا دوردست‌های گمان اما
در این پهنه‌ی ماسه و شوراب
روستایی نیست.
 
روز است که دیگرباره بازمی‌گردد
یادآورِ صبح و سلام و سبزه،
و تحقیر است که هر سپیده‌دم
                                     از نو
                                          اختراع می‌شود

«کریه» اکنون صفتی اَبتَر است
چرا که به تنهایی گویای خون‌تشنگی نیست.
تحمیق و گرانجانی را افاده نمی‌کند
نه مفت‌خوارگی را
نه خودبارگی را.
 
تاریخ
     ادیب نیست
لغت‌نامه‌ها را اما
اصلاح می‌کند.

برای «زیور»ِ کلیدر
به وسیله‌ی محمود دولت‌آبادی
نیمی‌ش آتش و نیمی اشک
می‌زند زار
           زنی
بر گهواره‌ی خالی
 
               گُلم وای!
 
در اتاقی که در آن
                     مردی هرگز
عریان نکرده حسرتِ جانش را
بر پینه‌های کهنه‌نِهالی
 
               گُلم وای
               گُلم!
 
در قلعه‌ی ویران
به بیراهه‌ی ریگ
رقصان در هُرمِ سراب
                         به بی‌خیالی.
 
               گُلم وای
               گُلم وای
               گُلم!

آنگاه که شماطه‌ی مقدر به صدا درآید
شیون مکن
             سوگندت می‌دهم
شیون مکن
که شیون‌ات به تردیدم می‌افکند.
 
رقصِ لنگری در فضای مقدّر و، آنگاه
نومیدیِ شیون‌ْآفرینی از آن‌دست؟ ــ
 
نه، سنجیده‌تر آن که خود برگزینی و
شماطه را خود به قرار آری.
مرگِ مقدر
آن لحظه‌ی منجمد نیست
                              که بدان باور داری
                                                   خایف و لرزان
بارها از این پیش
این سخن را
               با تو
                    در میان نهاده‌ام.
 
□
 
حمّالِ شکی بوده‌ام من
که در امکانِ تو نمی‌گنجد
و کفایتِ باورِ آن‌ات نیست.
کجا دانستی که رَبعِ آسمان
                                  گُنجینه‌یی‌ست ناپایدار
سقفِ لایدرک
شادَرْوانی بی‌اعتماد و
سرپناهی بی‌مُتکا تو را،
وجودِ تو را
که مسافری یک‌شبه‌ای
در معرضِ باران و بادی بی‌هنگام.
 
□
 
شماطه‌ی لحظه‌ی مقدر. ــ
 
به دوزخ‌اش افکن
آه
به دوزخ‌اش اندرافکن!

غمم مدد نکرد:
چنان از مرزهای تکاثُف برگذشت
که کس به اندُهناکی‌ جانِ پُردریغم
                                         ره نبرد.
 
نگاهم به خلأ خیره ماند
گفتند
      به ملالِ گذشته می‌اندیشد.
 
از سخن بازماندم
گفتند
      مانا کفگیرِ روغنْ‌زبانی‌اش
                                    به تَهِ دیگ آمده.
 
اشکی حلقه به چشمم نبست،
گفتند
       به خاک افتادنِ آن همه سَروَش
                                             به هیچ نیست.
 
بی‌خود از خویش
                    صیحه بر نیاوردم،
گفتند
در حضور
          متظاهِر مِهر است
اما چون برفتی
خاطر
      بروفتی.
 
□
 
پس
    سوگوارانِ حِرفت
                        عزاخانه تُهی کردند:
به عرض دادنِ اندوه
                       سر جنبانده،
درمانده از درکِ مرگی چنین
شورابه‌ی بی‌حاصل به پهنای رُخساره بردوانده،
آیینِ پرستشِ مُردگانِ مرگ را
                                   سیاه پوشیده،
القای غمی بی‌مغز را
                          مویه‌کُنان
جامه
      به قامت
               بردریده.
 
□
 
چون با خود خالی ماندم
تصویرِ عظیمِ غیابش را
                          پیشِ نگاه نهادم
و ابر و ابرینه‌ی زمستانی‌ِ تمامتِ عمر
یکجا
    در جانم
             به هم درفشرد
هر چند که بی‌مرزینگیِ دریای اشک نیز مرا
به زدودنِ تلخی‌ درد
مددی
      نکرد.
 
آنگاه بی‌احساسِ سرزنشی هیچ
آیینه‌ی بُهتانِ عظیم را بازتابِ نگاهِ خود کردم:
سرخیِ‌ حیلت‌بازِ چشمانش را،
کم قدری‌ِ آبگینه‌ی سستِ خُل‌ْمستی‌ ناکامش را.
کاش ای کاش می‌بودی، دوست،
تا به چشم ببینی
                     به جان بچشی
                                       سرانجامش را
(گرچه از آن دشوارتر است
                                که یکی، بر خاکِ شکست،
سورْمستی‌ِ دوقازیِ حریفی بی‌بها را
                                            نظاره کند). ــ
 
□
 
شاهدِ مرگِ خویش بود
پیش از آن‌که مرگ از جامش گلویی تر کند.
اما غریوِ مرگ را به گوش می‌شنید
                                          (انفجارِ بی‌حوصله‌ی خفّتِ جاودانه را
                                          در پیچ‌وتابِ ریشخندی بی‌امان):
 
«ــ در برزخِ احتضار رها می‌کنمت تا بکِشی!
    ننگِ حیاتت را
                    تلخ‌تر از زخمِ خنجر
                                          بچشی
 
    قطره‌به‌قطره
    چکه‌به‌چکه...
 
    تو خود این سُنّت نهاده‌ای
    که مرگ
    تنها
        شایسته‌ی راستان باشد.»

به فریادی خراشنده
بر بامِ ظلمتِ بیمار
کودکی
        تکبیر می‌گوید
 
گرسنه‌روسبی‌یی
                     می‌گرید
 
آلوده‌دامنی
از پیروزیِ بردگانِ دلیر
                         سخن می‌گوید.
 
□
 
لُجِّه‌ی قطران و قیر
بی‌کرانه نیست
                  سنگین‌گذر است.
روز اما پایدار نمانَد نیز
که خورشید
              چراغِ گذرگاهِ ظلماتی دیگر است:
بر بامِ ظلمتِ بیمار
آن که کسوف را تکبیر می‌کشد
نوزادی بی‌سر است.
 
و زمزمه‌ی ما
هرگز آخرین سرود نیست
هر چند بارها
دعای پیش از مرگ بوده است.

به شاهرخ جنابیان
پس آنگاه زمین به سخن درآمد
و آدمی، خسته و تنها و اندیشناک بر سرِ سنگی نشسته بود پشیمان از کردوکار خویش
و زمینِ به سخن درآمده با او چنین می‌گفت:
ــ به تو نان دادم من، و علف به گوسفندان و به گاوانِ تو، و برگ‌های نازکِ ترّه که قاتقِ نان کنی.
انسان گفت: ــ می‌دانم.
پس زمین گفت: ــ به هر گونه صدا من با تو به سخن درآمدم: با نسیم و باد، و با جوشیدنِ چشمه‌ها از سنگ، و با ریزشِ آبشاران؛ و با فروغلتیدنِ بهمنان از کوه آنگاه که سخت بی‌خبرت می‌یافتم، و به کوسِ تُندر و ترقه‌ی توفان.
انسان گفت: ــ می‌دانم می‌دانم، اما چگونه می‌توانستم رازِ پیامِ تو را دریابم؟
پس زمین با او، با انسان، چنین گفت:
ــ نه خود این سهل بود، که پیام‌گزاران نیز اندک نبودند.
تو می‌دانستی که من‌ات به پرستندگی عاشقم. نیز نه به گونه‌ی عاشقی بختیار، که زرخریده‌وار کنیزککی برای تو بودم به رای خویش. که تو را چندان دوست می‌داشتم که چون دست بر من می‌گشودی تن و جانم به هزار نغمه‌ی خوش جوابگوی تو می‌شد. همچون نوعروسی در رختِ زفاف، که ناله‌های تن‌آزردگی‌اش به ترانه‌ی کشف و کامیاری بدل شود یا چنگی که هر زخمه را به زیر و بَمی دلپذیر دیگرگونه جوابی گوید. ــ آی، چه عروسی، که هر بار سربه‌مُهر با بسترِ تو درآمد! (چنین می‌گفت زمین.) در کدامین بادیه چاهی کردی که به آبی گوارا کامیابت نکردم؟ کجا به دستانِ خشونت‌باری که انتظارِ سوزانِ نوازشِ حاصلخیزش با من است گاوآهن در من نهادی که خرمنی پُربار پاداشت ندادم؟
انسان دیگرباره گفت: ــ رازِ پیامت را اما چگونه می‌توانستم دریابم؟
ــ می‌دانستی که من‌ات عاشقانه دوست می‌دارم (زمین به پاسخِ او گفت). می‌دانستی. و تو را من پیغام کردم از پسِ پیغام به هزار آوا، که دل از آسمان بردار که وحی از خاک می‌رسد. پیغامت کردم از پسِ پیغام که مقامِ تو جایگاهِ بندگان نیست، که در این گستره شهریاری تو؛ و آنچه تو را به شهریاری برداشت نه عنایتِ آسمان که مهرِ زمین است. ــ آه که مرا در مرتبتِ خاکساریِ عاشقانه، بر گستره‌ی نامتناهی‌ کیهان خوش سلطنتی بود، که سرسبز و آباد از قدرت‌های جادویی‌ِ تو بودم از آن پیش‌تر که تو پادشاهِ جانِ من به خربندگی آسمان دست‌ها بر سینه و پیشانی به خاک بر نهی و مرا چنین به خواری درافکنی.
انسان، اندیشناک و خسته و شرمسار، از ژرفاهای درد ناله‌یی کرد. و زمین، هم از آنگونه در سخن بود:
ــ به‌تمامی از آنِ تو بودم و تسلیمِ تو، چون چاردیواری‌ خانه‌ی کوچکی.
تو را عشقِ من آن‌مایه توانایی داد که بر همه سَر شوی. دریغا، پنداری گناهِ من همه آن بود که زیرِ پای تو بودم!
تا از خونِ من پرورده شوی به دردمندی دندان بر جگر فشردم همچون مادری که دردِ مکیده شدن را تا نوزاده‌ی دامنِ خود را از عصاره‌ی جانِ خویش نوشاکی دهد.
تو را آموختم من که به جُستجوی سنگِ آهن و روی، سینه‌ی عاشقم را بردری. و این همه از برای آن بود تا تو را در نوازشِ پُرخشونتی که از دستانت چشم داشتم افزاری به دست داده باشم. اما تو روی از من برتافتی، که آهن و مس را از سنگپاره کُشنده‌تر یافتی که هابیل را در خون کشیده بود. و خاک را از قربانیانِ بدکنشی‌های خویش بارور کردی.
آه، زمینِ تنهامانده! زمینِ رهاشده با تنهایی‌ خویش!
انسان زیرِ لب گفت: ــ تقدیر چنین بود. مگر آسمان قربانی‌یی می‌خواست.
 
ــ نه، که مرا گورستانی می‌خواهد! (چنین گفت زمین).
و تو بی‌احساسِ عمیقِ سرشکستگی چگونه از «تقدیر» سخن می‌گویی که جز بهانه‌ی تسلیمِ بی‌همتان نیست؟
آن افسونکار به تو می‌آموزد که عدالت از عشق والاتر است. ــ دریغا که اگر عشق به کار می‌بود هرگز ستمی در وجود نمی‌آمد تا به عدالتی نابکارانه از آن‌دست نیازی پدید افتد. ــ آنگاه چشمانِ تو را بر بسته شمشیری در کَفَت می‌گذارد، هم از آهنی که من به تو دادم تا تیغه‌ی گاوآهن کنی!
اینک گورستانی که آسمان از عدالت ساخته است!
دریغا ویرانِ بی‌حاصلی که منم!
 
□
 
شب و باران در ویرانه‌ها به گفتگو بودند که باد دررسید، میانه‌به‌هم‌زن و پُرهیاهو.
دیری نگذشت که خلاف در ایشان افتاد و غوغا بالا گرفت بر سراسرِ خاک، و به خاموشباش‌های پُرغریوِ تُندر حرمت نگذاشتند.
 
□
 
زمین گفت: ــ اکنون به دوراهه‌ی تفریق رسیده‌ایم.
تو را جز زردرویی کشیدن از بی‌حاصلی‌ خویش گزیر نیست؛ پس اکنون که به تقدیرِ فریبکار گردن نهاده‌ای مردانه باش!
اما مرا که ویرانِ توام هنوز در این مدارِ سرد کار به پایان نرسیده است:
هم‌چون زنی عاشق که به بسترِ معشوقِ ازدست‌رفته‌ی خویش می‌خزد تا بوی او را دریابد، سال‌همه‌سال به مُقامِ نخستین بازمی‌آیم با اشک‌های خاطره.
یادِ بهاران بر من فرود می‌آید بی‌آنکه از شخمی تازه بار برگرفته باشم و گسترشِ ریشه‌یی را در بطنِ خود احساس کنم؛ و ابرها با خس و خاری که در آغوشم خواهند نهاد، با اشک‌های عقیمِ خویش به تسلایم خواهند کوشید.
جانِ مرا اما تسلایی مقدر نیست:
به غیابِ دردناکِ تو سلطانِ شکسته‌ی کهکشان‌ها خواهم اندیشید که به افسونِ پلیدی از پای درآمدی؛
و ردِّ انگشتانت را
بر تنِ نومیدِ خویش
                     در خاطره‌یی گریان
                     جُستجو
                     خواهم کرد.

سلاخی
می‌گريست
 
 
به قناری کوچکی
دل باخته بود.

دست زی دست نمی‌رسد
که سدِّ سفاهتی سیمانی در میان است:
 
«ما» در ذهنت می‌گذرد «آن‌ها» بر زبانت
نگران و ترس‌ْمُرده
چون دهن بگشایی!
 
کابوست آشفته‌تر باد!
باشد که چو از خواب برآیی
تعبیرش را تدبیری کنی.

همیشه همان...
اندوه
     همان:
تیری به جگر درنشسته تا سوفار.
 
تسلای خاطر
                همان:
مرثیه‌یی ساز کردن. ــ
غم همان و غم‌واژه همان
نامِ صاحب‌ْمرثیه
                  دیگر.
 
□
 
همیشه همان
شگرد
      همان...
شب همان و ظلمت همان
تا «چراغ»
           همچنان نمادِ امید بماند.
 
راه
  همان و
از راه ماندن
             همان،
تا چون به لفظِ «سوار» رسی
مخاطب پندارد نجات‌دهنده‌یی در راه است.
 
و چنین است و بود
که کتابِ لغت نیز
                    به بازجویان سپرده شد
تا هر واژه را که معنایی داشت
                                     به بند کشند
و واژگانِ بی‌آرِش را
                       به شاعران بگذارند.
 
و واژه‌ها
         به گنهکار و بی‌گناه
                                تقسیم شد،
به آزاده و بی‌معنی
سیاسی و بی‌معنی
نمادین و بی‌معنی
ناروا و بی‌معنی. ــ
 
و شاعران
از بی‌آرِش‌ترینِ الفاظ
                       چندان گناه‌واژه تراشیدند
که بازجویانِ به‌تنگ‌آمده
                           شیوه دیگر کردند،
و از آن پس،
سخن‌گفتن
نفسِ جنایت شد.

تو باعث شده‌ای که آدمی از آدمی بهراسد.
تراشنده‌ی آن گَنده‌بُتی تو
که مرا به وهن در برابرش به زانو می‌افکنند.
 
 
تو جانِ مرا از تلخی و درد آکنده‌ای
و من تو را دوست داشته‌ام
با بازوهایم و در سرودهایم.
 
تو مهیب‌ترین دشمنی مرا
و تو را من ستوده‌ام،
رنج برده‌ام ای دریغ
و تو را
ستوده‌ام.

سحر به بانگِ زحمت و جنون
ز خوابِ ناز چشم باز می‌کنم.
کنارِ تخت چاشت حاضر است
ــ بیاتِ وَهن و مغزِ خر ــ
به عادتِ همیشه دست سوی آن دراز می‌کنم.
 
تمامِ روز را پکر
به کارِ هضمِ چاشتی چنین غروب می‌کنم،
شب از شگفتِ این‌که فکر
                               باز
                                 روشن است
به کورچشمی‌ حسود لمسِ چوب می‌کنم.

اندیشیدن
در سکوت.
 
آن که می‌اندیشد
به‌ناچار دَم فرو می‌بندد
 
اما آنگاه که زمانه
                    زخم‌خورده و معصوم
                                            به شهادتش طلبد
به هزار زبان سخن خواهد گفت.

نمی‌خواستم نامِ چنگیز را بدانم
نمی‌خواستم نامِ نادر را بدانم
نامِ شاهان را
محمدِ خواجه و تیمورِ لنگ،
نامِ خِفَت‌دهندگان را نمی‌خواستم و
خِفَت‌چشندگان را.
 
می‌خواستم نامِ تو را بدانم.
 
و تنها نامی را که می‌خواستم
ندانستم.

۱
من بامدادم سرانجام
خسته
       بی آنکه جز با خویشتن به جنگ برخاسته باشم.
هرچند جنگی از این فرساینده‌تر نیست،
که پیش از آنکه باره برانگیزی
                                  آگاهی
که سایه‌ی عظیمِ کرکسی گشوده‌بال
بر سراسرِ میدان گذشته است
تقدیر از تو گُدازی خون‌آلوده به خاک اندر کرده است
و تو را دیگر
             از شکست و مرگ
گزیر
نیست.
 
من بامدادم
شهروندی با اندام و هوشی متوسط.
نَسبَم با یک حلقه به آوارگانِ کابل می‌پیوندد.
نامِ کوچکم عربی‌ست
                         نامِ قبیله‌یی‌ام تُرکی
                                                  کُنیَتَم پارسی.
نامِ قبیله‌یی‌ام شرمسارِ تاریخ است
و نامِ کوچکم را دوست نمی‌دارم
                                      (تنها هنگامی که تواَم آواز می‌دهی
                                      این نام زیباترین کلامِ جهان است
                                      و آن صدا غمناک‌ترین آوازِ استمداد).
 
در شبِ سنگینِ برفی بی‌امان
بدین رُباط فرود آمدم
هم از نخست پیرانه خسته.
 
در خانه‌یی دلگیر انتظارِ مرا می‌کشیدند
کنارِ سقاخانه‌ی آینه
نزدیکِ خانقاهِ درویشان.
                            (بدین سبب است شاید
                            که سایه‌ی ابلیس را
                            هم از اول
                            همواره در کمینِ خود یافته‌ام).
 
در پنج‌سالگی
هنوز از ضربه‌ی ناباورِ میلادِ خویش پریشان بودم
و با شغشغه‌ی لوکِ مست و حضورِ ارواحیِ خزندگانِ زهرآگین برمی‌بالیدم
بی‌ریشه
بر خاکی شور
در برهوتی دورافتاده‌تر از خاطره‌ی غبارآلودِ آخرین رشته‌ی نخل‌ها بر حاشیه‌ی آخرین خُشک‌رود.
 
در پنج‌سالگی
بادیه در کف
در ریگزارِ عُریان به دنبالِ نقشِ سراب می‌دویدم
پیشاپیشِ خواهرم که هنوز
با جذبه‌ی کهربایی مرد
بیگانه بود.
 
نخستین‌بار که در برابرِ چشمانم هابیلِ مغموم از خویشتن تازیانه خورد شش‌ساله بودم.
و تشریفات
سخت درخور بود:
صفِ سربازان بود با آرایشِ خاموشِ پیادگانِ سردِ شطرنج،
و شکوهِ پرچمِ رنگین‌ْرقص
و داردارِ شیپور و رُپ‌رُپه‌ی فرصت‌سوزِ طبل
تا هابیل از شنیدنِ زاری خویش زردرویی نبرد.
 
□
 
بامدادم من
خسته از با خویش جنگیدن
خسته‌ی سقاخانه و خانقاه و سراب
خسته‌ی کویر و تازیانه و تحمیل
خسته‌ی خجلت از خود بردنِ هابیل.
دیری‌ست تا دَم بر نیاورده‌ام اما اکنون
هنگامِ آن است که از جگر فریادی برآرم
که سرانجام اینک شیطان که بر من دست می‌گشاید.
 
صفِ پیادگانِ سرد آراسته است
و پرچم
        با هیبتِ رنگین
                        برافراشته.
 
تشریفات در ذُروه‌ی کمال است و بی‌نقصی
راست در خورِ انسانی که برآنند
تا همچون فتیله‌ی پُردودِ شمعی بی‌بها
به مقراضش بچینند.
 
در برابرِ صفِ سردَم واداشته‌اند
و دهان‌بندِ زردوز آماده است
بر سینی‌ حلبی
کنارِ دسته‌یی ریحان و پیازی مُشت‌کوب.
 
آنک نشمه‌ی نایب که پیش می‌آید عُریان
با خالِ پُرکرشمه‌ی اَنگِ وطن بر شرم‌گاهش
وینک رُپ‌رُپه‌ی طبل:
تشریفات آغاز می‌شود
 
هنگامِ آن است که تمامتِ نفرتم را به نعره‌یی بی‌پایان تُف کنم.
من بامدادِ نخستین و آخرینم
هابیلم من
بر سکّوی تحقیر
شرفِ کیهانم من
تازیانه‌خورده‌ی خویش
که آتشِ سیاهِ اندوهم
                          دوزخ را
از بضاعتِ ناچیزش شرمسار می‌کند.
 
 
۲
در بیمارستانی که بسترِ من در آن به جزیره‌یی در بی‌کرانگی می‌مانَد
گیج و حیرت‌زده به هر سویی چشم می‌گردانم:
 
این بیمارستان از آنِ خنازیریان نیست.
سلاطونیان و زنانِ پرستارش لازم و ملزومِ عشرتی بی‌نشاطند.
جذامیان آزادانه می‌خرامند، با پلک‌های نیم‌جویده
و دو قلب در کیسه‌ی فتق
و چرکابه‌یی از شاش و خاکشی در رگ
با جاروهای پَر بر سرنیزه‌ها
به گردگیریِ ویرانه.
 
راهروها با احساسِ سهمگینِ حضورِ سایه‌یی هیولا که فرمانِ سکوت می‌دهد
محورِ خوابگاه‌هایی‌ست با حلقه‌های آهن در دیوارهای سنگ
و تازیانه و شمشیر بر دیوار.
اسهالیان
شرم را در باغچه‌های پُرگُل به قناره می‌کشند
و قلبِ عافیت در اتاقِ عمل می‌تپد
در تشتکِ خلاب و پنبه
میانِ خُرناسه‌ی کفتارها زیرِ میزِ جراح.
 
اینجا قلبِ سالم را زالو تجویز می‌کنند
تا سرخوش و شاد همچون قناری مستی
به شیرین‌ترین ترانه‌ی جانت نغمه سردهی تا آستانِ مرگ
که می‌دانی
امنیت
       بلالِ شیرْدانه‌یی‌ست
                                که در قفس به نصیب می‌رسد،
تا استوارِ پاسدارخانه برگِ امان در کَفَت نهد
و قوطی مُسکن‌ها را در جیبِ روپوشت:
ــ یکی صبح یکی شب، با عشق!
 
□
 
اکنون شبِ خسته از پناهِ شمشادها می‌گذرد
و در آشپزخانه
                 هم‌اکنون
دستیارِ جراح
برای صبحانه‌ی سرپزشک
شاعری گردنکش را عریان می‌کند
(کسی را اعتراضی هست؟)
 
و در نعش‌کشی که به گورستان می‌رود
مردگانِ رسمی هنوز تقلایی دارند
و نبض‌ها و زبان‌ها را هنوز
از تبِ خشم کوبش و آتشی هست.
 
□
 
عُریان بر میزِ عمل چاربندم
اما باید نعره‌یی برکشم
شرفِ کیهانم آخر
هابیلم من
و در کدوکاسه‌ی جمجمه‌ام
چاشتِ سرپزشک را نواله‌یی هست.
 
به غریوی تلخ
نواله را به کامش زهرِ افعی خواهم کرد،
بامدادم آخر
طلیعه‌ی آفتابم.

«ــ جهان را که آفرید؟»
 
«ــ جهان را؟
    من
    آفریدم!
    بجز آن که چون من‌اش انگشتانِ معجزه‌گر باشد
    که را توانِ آفرینشِ این هست؟
 
    جهان را
    من آفریدم.»
 
«ــ جهان را
    چگونه آفریدی؟»
 
«ــ چگونه؟
    به لطفِ کودکانه‌ی اعجاز!
 
    به جز آن که رؤیتی چو من‌اش باشد
                                                (تعادلِ ظریفِ یکی ناممکن
                                                در ذُروه‌ی امکان)
    که را طاقتِ پاسخ گفتنِ این هست؟
 
    به کرشمه دست برآورده
    جهان را
    به اُلگوی خویش
    بریدم.»
 
□
 
مرا اما محرابی نیست،
که پرستشِ من
                   همه
                        «برخورداربودن» است.
مرا بر محرابی کتابی نیست،
که زبانِ من
             همه
                  «امکانِ سرودن» است.
مرا بر آسمان و زمین
                          قرار
                              نیست
چرا که مرا
             مَنیّتی در کار نیست:
نه منم من.
به زبانِ تو سخن می‌گویم
و در تو می‌گذرم.
 
فرصتی تپنده‌ام در فاصله‌ی میلاد و مرگ
تا معجزه را
امکانِ عشوه
               بردوام مانَد.

نمی‌توانم زیبا نباشم
عشوه‌یی نباشم در تجلیِ جاودانه.
 
چنان زیبایم من
که گذرگاهم را بهاری نابه‌خویش آذین می‌کند:
در جهانِ پیرامنم
                    هرگز
خون
     عُریانی‌ جان نیست
و کبک را
          هراسناکیِ‌ سُرب
از خرام
باز
  نمی‌دارد.
 
چنان زیبایم من
که الله‌اکبر
            وصفی‌ست ناگزیر
                                  که از من می‌کنی.
زهری بی‌پادزهرم در معرضِ تو.
جهان اگر زیباست
مجیزِ حضورِ مرا می‌گوید. ــ
 
ابلهامردا
عدوی تو نیستم من
انکارِ تواَم.

پسرِ خوبم، ماهان
                      پاشو
برو آن کوچه‌ی پایینی،
خانه‌ای هست که سکّو دارد
پیرمردی لاغر می‌بینی
روی سکّوی دَمِ خانه نشسته‌ست
با قبای قدکِ گُل‌ناری؛
غصه‌ی عالم بر شانه‌ی مفلوکش
                                       پنداری.
 
شاید از چشمانِ ترکمنی‌ش
زودتر بشناسی‌ش.
می‌روی پیش و
بلند
(گوش‌هایش آخر
تازگی قدری سنگین شده)
                                می‌گویی: «قورقومّی!»
سر تکان خواهد داد
با تأثر به تو لبخندی خواهد زد
و تو را خواهد بوسید،
و تو آن وقت به او خواهی گفت
نوه‌ی کوچکِ من هستی و اسمت ماهان
و برایش از من پیغامی داری.
(خودِ او اسمش مختوم‌قلی‌ست
سعی کن یادت باشد.)
بعد، از قولِ من
                 این‌ها را
یک‌به‌یک خدمتِ او خواهی گفت:
ــ آه، مختوم‌قلی
این چه رؤیای شگفتی‌ست که در بی‌خوابی می‌گذرد
بر دو چشمِ نگرانِ من؟
این چه پیغامِ پُراز رَمزِ پُر از رازی‌ست
که کشد عربده بی‌گفتار
اینچنین از تَکِ کابوسِ شبانِ من؟
خوابِ سنگینِ پریشانی‌ست
لیک اشارت به مجازش نیست
به گمانِ من.
 
خواب می‌بینم
چند تن مَردیم
                در ظلمتِ قیرینِ شبانگاهی
که به گورستانی بی‌تاریخ
پِیِ چیزی می‌گردیم.
شبِ پُر رازی‌ست:
ظلماتی راکد
در فراسوی مکان،
و مکان
       پنداری
مقبره‌ی پوده‌ی بی‌آغازی‌ست
در سرانجامِ زمان.
 
دیرگاهی‌ست زمین مُرده‌ست
و به قندیلِ کبود
روشنانِ فلکی
در فسادِ ظلمات افسرده‌ست.
 
ما ولیکن
          گویی می‌دانیم
که به دنبالِ چه‌ایم،
لیک اگر چند بدان
نمی‌اندیشم
در عمل گویی مردانی هستیم
کز اراده‌ی خود پیشیم.
 
راستی را
           هر چند
شعله‌ی سردی آنسان که بر آن بتوان انگشت نهاد
سببِ غلغله‌ی جوششِ ما نیست،
هیچ انگیزه‌ی بیرون و درون نیز
مانعِ کوششِ ما نیست:
 
بیل و کج‌بیل و کلنگ
بی‌امان در کار است
تا ز رازی که به کشف‌اش می‌کوشیم
پرده بردارد.
(آه، مختوم‌قلی
بارها دیده‌ام این رؤیا را
با سری خالی
با نگاهی عُریان.)
 
□
 
ناگهان
مدخلِ سردابی
                  آنک!
(همگی
مات و حیرت‌زده در یکدیگر می‌نگریم.
نه، غلط بودم آنگاه که گفتم می‌دانستیم
که به دنبالِ چه‌ایم!)
 
مشعلی بر می‌افروزم
می‌خزم در سرداب
و بدان منظرِ خوف
چشم برمی‌دوزم:
 
خفته بر چربی و پوسیدگیِ‌ تیره‌مغاک
پدرانم را می‌بینم یک‌یک
مُرده و خاک‌شده،
استخوان‌ها همگی از پی و گوشت
رُفته و پاک‌شده.
 
چشم‌هاشان را می‌بینم تنها
                                  که هنوز
زنده است و نگران می‌گردد
در تهِ کاسه‌ی خشکیده‌ی خویش.
من به زانو در می‌آیم
و سرافکنده به‌زاری می‌گویم:
 
               «پدران، ای پدران!
               نگرانی‌تان از چیست؟
               ما خطاهامان را معترفیم.
               به مکافاتِ خطاهاست که اکنون اینسان سرگردانیم
               در زمان‌هایی مجهول
               به دیاری همه هول
               به فضایی همه بیم
               وزنِ زنجیر کمرهامان را می‌شکند
               زخم‌های تنِمان خون می‌بارد
               و چنان باری از خفّتمان بر دوش است
               که نه اشکی بر چشم توانیم آورد از شرم
               و نه آهی بر لب از بیم...
 
               نگرانی‌تان از چیست؟
               ما خطاهامان را معترفیم
               و به جبرانِ خطاهامان می‌کوشیم.»
 
پدران
      اما
        در پاسخ
با نگاهی از نفرت
سوی من می‌نگرند
ــ با نگاهی که به آهی می‌ماند ــ
و به آرامی
            در کاسه‌ی سر
چشم‌هاشان را
                  می‌بینم
                           (انگورکِ چندی از قیر)
که به حسرت می‌جوشد
می‌کشد راه و فرو می‌چکد آهسته به خاک
و به حسرت می‌ماسد ــ
 
و تمام!
 
□
 
همه رؤیایم این است.
 
شاید این رؤیا اخطاری باشد.
شاید این رؤیا می‌گوید کفاره‌ی نادانیِ ما چندان سنگین است
که به جبرانش دیری باید
هر زمان منتظرِ فاجعه‌یی دیگر باشیم.
من نمی‌دانم تعبیرش چیست
یا اشارت به چه دارد، اما
همه‌ی زندگی من شده این وحشت
                                           این کابوس
                                                        این تکرار.
 
با خودم می‌گویم:
 
               «قصه‌ی بی‌سروته!
               من نباید در فکرش باشم.
               علتش معلوم است:
               بس‌که لاینقطع از مُرده و از قاری
               بس‌که لاینقطع از گور و کفن، مرگ و عزاداری
                                                                     شاید
               صبح تا شام سخن می‌گویند...
 
               نه،
               با کمی کوشش
                                   از خاطره پاکش خواهم کرد!»
 
اما
لحظه‌یی دیگر
                این رؤیا
                         باز ازنو!
لحظه‌یی دیگر و
                  پیمودنِ این راهِ دراز
                                        از نو!
 
□
 
راستی را
           مختوم
من به تقدیر و به پیشانی و اینگونه اباطیل
                                                  ندارم باور.
اگر از من شنوایی داری
                            می‌گویم
هر کسی قطره‌ی خُردی‌ست در این رودِ عظیم
که به تنهایی بی‌معنی و بی‌خاصیت است،
و فشارِ آب است
                    آن ناچاری
که جهت‌بخشِ حقیقی‌ست.
ابلهان
       بگذار
            اسمش را
                        تقدیر کنند.
 
□
 
حرفِ من این است:
قطره‌ها باید آگاه شوند
که به هم‌کوشی
                    بی‌شک
می‌توان بر جهتِ تقدیری فایق شد.
 
بی‌گمان ناآگاهی‌ست
آنچه آسان‌جو را وامی‌دارد
که سراشیبی را
نام بگذارد تقدیر
و مقدّر را
          چیزی پندارد
که نمی‌یابد تغییر.
 
رودِ سردرشیب این را مفتِ خود می‌شمرد؛
رودِ سردرشیب
به همین ناآگاهی زنده‌ست،
و به نیروی همین باورِ تقدیری
زنده و تازَنده‌ست.
 
اینچنین است که ما هم ــ من و تو ــ
سرنوشتی اینسان می‌یابیم:
 
تو
  غمین و مأیوس
می‌نشینی ساعت‌ها
سر سکّو
           جلوِ خانه‌ی تاریکت
غرقِ اندیشه‌ی بی‌حاصلیِ این همه سال
که چه بیهوده گذشت؛
و من
     این گوشه
                در این فکرِ عبث
که بیابم جایی هم‌نفسی:
غمگُساری که غمی بگذارم با او
باری از دل بردارم با او.
 
و در این ساعت
                  رود
سرخوش از باورِ تقدیری‌ آسان‌جویان
همچنان در تک و در تاز است؛
که چنین باور
                تا هست
عمرِ آن بهره‌کشِ قحبه دراز است.
 
□
 
آه، مختوم‌قلی
                   من گهگاه
سردستی
            به لغت‌نامه
                         نگاهی می‌اندازم:
 
چه معادل‌ها دارد پیروزی! (محشر!)
چه معادل‌ها دارد شادی!
چه معادل‌ها انسان!
چه معادل‌ها آزادی!
 
مترادف‌هاشان
چه طنینِ پُر و پیمانی دارد!
وای، مختوم‌قلی
                     شعر سرودن با آن‌ها
چه شکوه و هیجانی دارد!
 
نه!
من نمی‌خواهم باشم
                          تنها
نوحه‌خوانی گریان. ــ
                        می‌بینی؟
کارِ من این شده است
که بیایم به اتاقم هر شام
و به خاموشی خورشیدی دیگر
کلماتی دیگر گریه کنم.
 
گاه با خود می‌گویم:
                        «سهمِ ما
                                   پنداری
                                          شادی نیست.
                        لوحِ پیشانی ما مُهرِ که را خورده؟ خدا یا شیطان؟»
 
باز می‌گویم:
              «هرچند
              دائماً مرثیه‌یی هست که بنویسی
              یا غریوِ دردی
              که دلت را بچلاند در مشتش،
              و به هر حالی
                              هست
              دائماً اشکِ غمی گُرده‌شکن در چشم
              که سراپای جهان را لرزان بنگری از پُشتش ــ
 
              هرچند
              نابکارانی هستند آن‌سو
              (چیره‌دستانی در حرفه‌ی «کَت‌بسته به مَقتَل بردن»)
              و دلیرانی دریادل این سو
              (چربدستانی در صنعتِ «زیبا مردن») ــ
 
              همه‌جا هست اگر چند
                                         (به خود می‌گویم باز)
              پُلِ متروکی بر بسترِ خُشک‌آبی
              در یکی جاده‌ی کم آمدوشد
              که پسین‌منزل و پایانِ رهِ مردمِ دریادل باشد،
              باز
                زیرِ پُل
                      دریا
                          از جوش نمی‌ماند
              زیرِ پُل
                    دریا
                        پُرصلابت‌تر می‌خواند.»
 
□
 
روزگاری
         با خود
دردمندانه می‌اندیشیدم
که پیام از توفان‌ها نرسید
و نسیمی که فرازآمد از گردنه‌های صعب
بر جسدهایی بیهوده وزید ــ
به جسدهایی
                 آونگ
بر امیدی موهوم‌ـ
 
لیک اکنون دیگر
                  مختوم
من هراسم نیست
اگر این رؤیا در خوابِ پریشانِ شبی می‌گذرد
یا به هذیانِ تبی
یا به چشمی بیدار
یا به جانی مغموم...
 
نه
من هراسم نیست:
 
ز نگاه و ز سخن عاری
شب‌نهادانی از قعرِ قرون آمده‌اند
                                        آری
که دلِ پُرتپشِ نور اندیشان را
وصله‌ی چکمه‌ی خود می‌خواهند،
و چو بر خاک در افکندندت
                              باور دارند
که سعادت با ایشان به جهان آمده است.
 
باشد! باشد!
من هراسم نیست،
چون سرانجامِ پُراز نکبتِ هر تیره‌روانی را
که جنایت را چون مذهبِ حق موعظه فرماید می‌دانم چیست
خوب می‌دانم چیست.

من همدستِ توده‌ام
تا آن دَم که توطئه می‌کند گسستنِ زنجیر را
تا آن دَم که زیرِ لب می‌خندد
دلش غنج می‌زند
و به ریشِ جادوگر آبِ دهن پرتاب می‌کند.
 
اما برادری ندارم
هیچگاه برادری از آن دست نداشته‌ام
که بگوید «آری»:
ناکسی که به طاعون آری بگوید و
نانِ آلوده‌اش را بپذیرد.

خواب‌آلوده هنوز
در بستری سپید
صبحِ کاذب
در بورانِ پاکیزه‌ی قطبی.
و تکبیرِ پُرغریوِ قافله
                      که: «رسیدیم
آنک چراغ و آتشِ مقصد!»
 
□
 
ــ گرگ‌ها
          بی‌قرار از خُمارِ خون
حلقه بر بارافکنِ قافله تنگ می‌کنند
و از سرخوشی
                  دندان به گوش و گردنِ یکدیگر می‌فشرند.
 
«ــ هان!
    چند قرن، چند قرن به انتظار بوده‌اید؟»
 
□
 
و بر سفره‌ی قطبی
قافله‌ی مُردگان
                  نمازِ استجابت را آماده می‌شود
شاد از آن که سرانجام به مقصد رسیده است.

میانِ کتاب‌ها گشتم
میانِ روزنامه‌های پوسیده‌ی پُرغبار،
در خاطراتِ خویش
در حافظه‌یی که دیگر مدد نمی‌کند
خود را جُستم و فردا را.
 
عجبا!
جُستجوگرم من
                   نه جُستجو شونده.
من این‌جایم و آینده
در مشت‌های من.

و چون نوبتِ ملاحانِ ما فرارسد
آن خونریزِ بیدادگر
در جزیره‌ی مغناتیس
                        بر دو پای
                                  استوار بایستد
زخمِ آخرین را
خنجری برهنه به دندانش.
 
پس دریا
به بانگی خاموش
ایشان را آواز دردهد.
 
ملاحان
از زیباترینِ دختران
                    دست بازدارند
و در بالاخانه‌های محقرِ میکده‌ی بارانداز
                                               به خود رها کنند،
خوابگردْوار
            در زورق‌های زنگار
                                  پارو بردارند.
و به جانبِ میعادِ مقدّرِ ظلمت
شتاب کنند.

یه مردی بود حسین‌قلی
چشاش سیا لُپاش گُلی
غُصه و قرض و تب نداشت
اما واسه خنده لب نداشت. ــ
 
خنده‌ی بی‌لب کی دیده؟
مهتابِ بی‌شب کی دیده؟
لب که نباشه خنده نیس
پَر نباشه پرنده نیس.
 
□
 
شبای درازِ بی‌سحر
حسین‌قلی نِشِس پکر
تو رختخوابش دمرو
تا بوقِ سگ اوهو اوهو.
تمومِ دنیا جَم شدن
هِی راس شدن هِی خم شدن
فرمایشا طبق طبق
همگی به دورش وَقّ و وقّ
بستن به نافش چپ و راس
جوشونده‌ی ملاپیناس
دَم‌اش دادن جوون و پیر
نصیحتای بی‌نظیر:
 
               «ــ حسین‌قلی غصه‌خورَک
                   خنده نداری به درک!
                   خنده که شادی نمی‌شه
                   عیشِ دومادی نمی‌شه.
                   خنده‌ی لب پِشکِ خَره
                   خنده‌ی دل تاجِ سره،
                   خنده‌ی لب خاک و گِله
                   خنده‌ی اصلی به دِله...»
 
حیف که وقتی خوابه دل
وز هوسی خرابه دل،
وقتی که هوای دل پَسه
اسیرِ چنگِ هوسه،
دلسوزی از قصه جداس
هرچی بگی بادِ هواس!
 
□
 
حسین‌قلی با اشک و آه
رف دَمِ باغچه لبِ چاه
گُف: «ــ ننه‌چاه، هلاکتم
          مرده‌ی خُلقِ پاکتم!
          حسرتِ جونم رُ دیدی
          لبتو امونت نمیدی؟
          لبتو بِدِه خنده کنم
          یه عیشِ پاینده کنم.»
 
ننه‌چاهه گُف: «ــ حسین‌قلی
                      یاوه نگو، مگه تو خُلی؟
                      اگه لَبمو بِدَم به تو
                      صبح، چه امونَت چه گرو،
                      واسه‌یی که لب تَر بکنن
                      چی‌چی تو سماور بکنن؟
                      «ضو» بگیرن «رَت» بگیرن
                      وضو بی‌طاهارت بگیرن؟
                      ظهر که می‌باس آب بکشن
                      بالای باهارخواب بکشن،
                      یا شب میان آب ببرن
                      سبو رُ به سرداب ببرن،
 
                      سطلو که بالا کشیدن
                      لبِ چاهو این‌جا ندیدن
                      کجا بذارن که جا باشه
                      لایقِ سطلِ ما باشه؟»
 
دید که نه وال‌ّلا، حق می‌گه
گرچه یه خورده لَق می‌گه.
 
□
 
حسین‌قلی با اشک و آ
رَف لبِ حوضِ ماهیا
گُف: «ــ باباحوضِ تَرتَری
          به آرزوم راه می‌بری؟
         میدی که امانت ببرم
          راهی به حاجت ببرم
          لب‌تو روُ مَرد و مردونه
          با خودم یه ساعت ببرم؟»
 
حوض‌ْبابا غصه‌دار شد
غم به دلش هَوار شد
گُف: «ــ بَبَه جان، بِگَم چی
          اگر نَخوام که همچی
          نشکنه قلبِ نازِت
          غم نکنه درازِت:
          حوض که لبش نباشه
          اوضاش به هم می‌پاشه
          آبش می‌ره تو پِی‌گا
          به‌کُل می‌رُمبه از جا.»
 
دید که نه وال‌ّلا، حَقّه
فوقش یه خورده لَقّه.
 
□
 
حسین‌قلی اوهون‌اوهون
رَف تو حیاط، به پُشتِ بون
گُف: «ــ بیا و ثواب بکن
          یه خیرِ بی‌حساب بکن:
          آباد شِه خونِمونت
          سالم بمونه جونت!
          با خُلقِ بی‌بائونه‌ت
          لبِتو بده اَمونت
          باش یه شیکم بخندم
          غصه رُ بار ببندم
          نشاطِ یامُف بکنم
          کفشِ غمو چَن ساعتی
          جلوِ پاهاش جُف بکنم.»
 
بون به صدا دراومد
به اشک و آ دراومد:
                       «ــ حسین‌قلی، فدات شَم،
                           وصله‌ی کفشِ پات شَم
                           می‌بینی چی کردی با ما
                           که خجلتیم سراپا؟
                           اگه لبِ من نباشه
                           جا نُوْدونی م کجا شِه؟
                           بارون که شُرشُرو شِه
                           تو مُخِ دیفار فرو شِه
                           دیفار که نَم کشینِه
                           یِه‌هُوْ از پا نِشینه،
                           هر بابایی میدونه
                           خونه که رو پاش نمونه
                           کارِ بونشم خرابه
                           پُلش اون ورِ آبه.
                           دیگه چه بونی چه کَشکی؟
                           آب که نبود چه مَشکی؟»
 
دید که نه والّ‌لا، حق می‌گه
فوقش یه خورده لَق می‌گه.
 
□
 
حسین‌قلی، زار و زبون
وِیْلِه‌زَنون گریه‌کنون
لبش نبود خنده می‌خواس
شادی پاینده می‌خواس.
 
پاشد و به بازارچه دوید
سفره و دستارچه خرید
مُچ‌پیچ و کولبار و سبد
سبوچه و لولِنگ و نمد
دوید این سرِ بازار
دوید اون سرِ بازار
اول خدا رُ یاد کرد
سه تا سِکّه جدا کرد
آجیلِ کارگشا گرفت
از هم دیگه سَوا گرفت
که حاجتش روا بِشه
گِرَه‌ش ایشال‌ّلا وابشه
بعد سرِ کیسه واکرد
سکه‌ها رو جدا کرد
عرض به حضورِ سرورم
چی بخرم چی‌چی نخرم:
خرید انواعِ چیزا
کیشمیشا و مَویزا،
 
تا نخوری ندانی
حلوای تَن‌تَنانی،
لواشک و مشغولاتی
آجیلای قاتی‌پاتی
اَرده و پادرازی
پنیرِ لقمه‌ْقاضی،
 
خانُمایی که شومایین
آقایونی که شومایین:
با هَف عصای شیش‌منی
با هف‌تا کفشِ آهنی
تو دشتِ نه آب نه علف
راهِشو کشید و رفت و رَف
هر جا نگاش کشیده شد
هیچ‌چی جز این دیده نشد:
خشکه‌کلوخ و خار و خس
تپه و کوهِ لُخت و بس:
قطارِ کوهای کبود
مثِ شترای تشنه بود
پستونِ خشکِ تپه‌ها
مثِ پیره‌زن وختِ دعا.
 
               «ــ حسین‌قلی غصه‌خورک
                   خنده نداشتی به درک!
                   خوشی بیخِ دندونت نبود
                   راهِ بیابونت چی بود؟
 
                   راهِ درازِ بی‌حیا
                   روز راه بیا شب راه بیا
                   هف روز و شب بکوب‌بکوب
                   نه صُب خوابیدی نه غروب
                   سفره‌ی بی‌نونو ببین
                   دشت و بیابونو ببین:
                   کوزه‌ی خشکت سرِ راه
                   چشمِ سیات حلقه‌ی چاه
                   خوبه که امیدت به خداس
                   وگرنه لاشخور تو هواس!»
 
□
 
حسین‌قلی، تِلُوخورون
گُشنه و تشنه نِصبِه‌جون
خَسّه خَسّه پا می‌کشید
تا به لبِ دریا رسید.
از همه چی وامونده بود
فقط‌م یه دریا مونده بود.
 
               «ــ ببین، دریای لَم‌لَم
                   فدای هیکلت شَم
                   نمی‌شه عِزتت کم
                   از اون لبِ درازوت
                   درازتر از دو بازوت
                   یه چیزی خِیرِ ما کُن
                   حسرتِ ما دوا کُن:
                   لبی بِده اَمونت
                   دعا کنیم به جونت.»
 
               «ــ دلت خوشِه حسین‌قلی
                   سرِ پا نشسته چوتولی.
                   فدای موی بورِت!
                   کو عقلت کو شعورِت؟
                   ضررای کارو جَم بزن
                   بساطِ ما رو هم نزن!
                   مَچِّده و مناره‌ش
                   یه دریاس و کناره‌ش.
                   لبِشو بدم، کو ساحلش؟
                   کو جیگَرَکی‌ش کو جاهلش؟
                   کو سایبونش کو مشتریش؟
                   کو فوفولش و کو نازپَری‌ش؟
                   کو نازفروش و نازخرِش؟
                   کو عشوه‌یی‌ش کو چِش‌چَرِش؟»
 
□
 
حسین‌قلی، حسرت به دل
یه پاش رو خاک یه پاش تو گِل
دَساش از پاهاش درازتَرَک
برگشت خونه‌ش به حالِ سگ.
دید سرِ کوچه راه‌به‌راه
باغچه و حوض و بوم و چاه
هِرتِه‌زَنون ریسه می‌رن
می‌خونن و بشکن می‌زنن:
 
               «ــ آی خنده خنده خنده
                   رسیدی به عرضِ بنده؟
                   دشت و هامونو دیدی؟
                   زمین و زَمونو دیدی؟
                   انارِ گُلگون می‌خندید؟
                   پِسّه‌ی خندون می‌خندید؟
                   خنده زدن لب نمی‌خواد
                   داریه و دُمبَک نمی‌خواد:
                   یه دل می‌خواد که شاد باشه
                   از بندِ غم آزاد باشه
                   یه بُر عروسِ غصه رُ
                   به تَئنایی دوماد باشه!
                   حسین‌قلی!
                   حسین‌قلی!
                   حسین‌قلی حسین‌قلی حسین‌قلی!»

هنگامی که مسلسل به غشغشه افتاد
مرگ برابرِ من نشسته بود
ــ آن سوی میزِ کنکاشِ «چه باید کرد و چگونه» ــ
و نمونه‌های چاپخانه را اصلاح می‌کرد.
 
از خاطرم گذشت که: «چرا برنمی‌خیزد پس؟
                            مگر نه قرار است
                            که خون بیاید و
                            چرخِ چاپ را
                            بگرداند؟

به جمشید لطفی
منطقِ لطیفِ شادی
چیزی به دُمبِ سکوتِ سیاسنگینِ فضا آویخت
تا لحظه‌ی‌ انفجارِ کبریتِ خفه در صندوقِ افق
                                                     خاموشی شود
و عبورِ فصیحِ موکبِ رگبار
بیاغازد.
 
برق و
ناوکِ پُرانکسارِ پولادِ سپید و
طبله‌طبله
           غَلتِ بی‌کوکِ طبلِ رعد
                                       بر بسترِ تشنه‌ی خاک.
 
خاک و
پای‌کوبانِ فصیحِ نوباوگانِ شادِ باران
در بارانی‌های خیسِ خویش.
آنگاه
جهان به‌تمامی:
زمین و زمان به‌تمامی و
                             آسمان به‌تمامی.
 
و آنگاه
سکوتِ مقدسِ خورشیدِ بشسته‌روی
بر سجاده‌ی خاک،
و درنگِ سنگینِ ساتورِ خونین
در قربانگاهِ بی‌داعیه‌ی فلق.
درنگِ سنگینِ ساتورِ خونین و
نزولِ لَختالَختِ تاریکی
چون خواب،
چونان لغزشِ خاکستری‌ خوابی بی‌گاه
بر خاک.

ناگهان
        عشق
                آفتاب‌وار
                          نقاب برافکند
و بام و در
           به صوتِ تجلی
                            درآکند،
شعشعه‌ی آذرخش‌وار
                           فروکاست
و انسان
برخاست.

آن دَلاّدَلِّ حیات
                  که استتارِ مراقبتش
در زخمِ خاک
سراسر
نفسی فروخورده را مانَد.
 
سایه و زرد
مرگِ خاموش را مانَد،
مرگِ خفته را و قیلوله‌ی خوف را.
هر کَشاله‌اش کِیفی بی‌قرار است
                                          نهان
                                                در اعصابِ گرسنگی،
سایه‌ی بهمنی
به خویش اندر چپیده به هیأتِ اعماق.
 
هر سکون‌اش
                لحظه‌ی مقدرِ چنگالِ نامنتظر،
جلگه‌ی برف‌پوش
                   سراسر
اعلامِ حضورِ پنهانش:
به خون درغلتیدنِ خفتگانِ بی‌خبری
در گُرده‌گاهِ تاریخ.
 
□
 
ای به خوابِ خرگوران فروشده
به نوازشِ دستانِ شرورِ یکی بدنهاد!
ای زنجیرِ خواب گسسته به آوازِ پای رهگذری خوش‌سگال!

سربه‌سر سرتاسر در سراسرِ دشت
راه به پایان بُرده‌اند
گدایانِ بیابانی.
 
پای‌آبله
         مُرده‌اند
بر دو راهه‌ها همه،
در تساوی‌ فاصله با تو ــ ای نزدیک‌ترین چای‌خانه‌ی اُتراق! ــ
از لَه‌لَهِ سوزانِ بادِ سام
تا لاه‌لاهِ بی‌امانِ سوزِ زمستانی
گدایانِ بیابانی.

۱
چرکمرد‌گیِ‌ پُرجوش و جنجالِ کلاغان و
سپیدی‌ِ درازگوی برف...
 
 
ته‌سُفره‌ی تکانیده به مرزِ کَرت
تنها حادثه است.
 
مردِ پُشتِ دریچه‌ی زردتاب
به خورجینِ کنارِ در می‌نگرد.
 
جهان
       اندوه‌گن
                رها شده با خویش.
و در آن سوی نهالستانِ عریان
هیچ چیز از واقعه سخنی نمی‌گوید.
 
۲۱ بهمنِ ۱۳۷۵
 
 
۲
 
آسمان
         بی‌گذر از شفق
                             به تاریکی درنشست.
 
دودِ رقیق
           از در و درزِ بام
بوی تپاله می‌پراکَنَد.
 
کنارِ چراغِ کلبه
نقلی ناشنیده می‌گوید بوته‌ی زرد و سُرخِ سَربند
و در تَویله‌ی تاریک
هنوز از گُرده‌ی یابوی خسته
بخار بر می‌خیزد.

لب را با لب
در این سکوت
در این خاموشی‌ گویا
گویاتر از هرآنچه شگفت‌انگیزتر کرامتِ آدمی به شمار است
در رشته‌ی بی‌انتهای معجزتی که اوست...
 
در این اعترافِ خاموش،
در این «همان»
که توانَد در میان نهاد
با لبی
       لبی
بی‌وساطتِ آنچه شنودن را باید...
 
آن احساسِ عمیقِ امان، در این پیرانه‌سر
که هنوز
          پرواز در تداوم است
                                 هم ازآنگونه کز آغاز:
رابطه‌یی معجزآیت
از یقینی که در آن آشیان گذشت
                                        در پایانِ این بهاران
تا گمانی که به خاطری گذرد
                                   در آغازِ یکی خزان.

قفس
قفس این قفس این قفس...
 
پرنده
      در خوابش از یاد می‌بَرَد
من اما در خواب می‌بینمش،
که خود
         به بیداری
نقشی به کمالم
                    از قفس.
 
□
 
از ما دو
         کدام؟ ــ
تو که زندانت تو را زمزمه می‌کند
یا من
که غریوِ خود را نیز
                      نمی‌شنوم؟
تو که زندانت مرا غریو می‌کشد،
یا من
که زمزمه‌ی تو
                  در این بهارانم
مجالِ باغ و دماغِ سبزه‌زار نمی‌دهد؟ ــ
 
از ما دو
         کدام؟
 
□
 
قفس
این زمزمه
این غریو
این بهاران
این قفس این قفس این قفس ای امان!

زمین را انعطافی نبود
سیاره‌یی آتی بود
لُکِّه سنگی بود
                  آونگ
که هنوز مدار نمی‌شناخت زمین،
و سرگذشتِ سُرخش
                           تنها
التهابی درک‌ناشده بود
فراپیشِ زمان.
 
سنگ‌پاره‌یی بی‌تمیز که در خُشکای خمیره‌اش هنوز
«خود» را خبر از «خویشتن» نبود،
که هنوز نه بهشتی بود
نه ماری و سیبی،
نه انجیربُنی که برگش
                          درزِ گندم را
                                        شرم آموزد
از آن پس که بشکافد
از آن پس که سنگ‌پاره واشِکافد
و زمین به اُلگوی ما شیار و تخمه شود:
سیّاره‌یی به عشوه گریزان
بر مدارِ خشک و خیس‌اش
نا‌ آگاه از میلاد و
                    بی‌خبر از مرگ.
 
چه به یکدیگر ماننده! شگفتا، چه به یکدیگر ماننده!
 
□
 
حضوری مشکوک در درون و
                                 حضوری مشکوک در برون
مرزی مشکوک میانِ برون و درون ــ
 
عشق را چگونه بازشناختی؟
 
کجا پنهان بود حضورِ چنین آگاهت
بر آن توده‌ی بی‌ادراک
در آن رُستاقِ کوتاهنوز؟
 
خفته‌ی بیدارِ کدام بستر بودی
کدام بسترِ ناگشوده؟
نوزاده‌ی بالغِ کدام مادر بودی
کدام دوشیزه‌ْمادرِ نابِسوده؟
 
سنگ
       از تو
            خاکِ بُستانی شدن چگونه آموخت؟
 
خاک
      از تو
           شیارِ پذیرا شدن چگونه آموخت؟
 
بذر
    از شیار
             امانِ محبت جُستن
جهان را
          مَضیفِ مهربانِ گرسنگی خواستن
زنبور و پرنده را
بشارتِ شهد و سرود آوردن
ریشه را در ظلمات
به ضیافتِ آب و آفتاب بردن
چشم
       بر جلوه‌ی هستی گشودن و
چشم از حیات بربستن و
                               باز
گرسنه گداوار
                دیده به زندگی گشودن
مردن و بازآمدن و دیگرباره بمردن...
این همه را
از کجا آموختی؟
 
□
 
آن پاره‌سنگِ بی‌نشان بودم من در آن التهابِ نخستین
آن پاره‌ْسکونِ خاموش بودم من در آن ملالِ بی‌خویشتنی
آن بوده‌ی بی‌مکان بودم من
آن باشنده‌ی بی‌زمان. ــ
 
به کدام ذکرم آزاد کردی
به کدام طلسمِ اعظم
به کدام لمسِ سرانگشتِ جادوی؟
 
از کجا دریافتی درختِ اسفندگان
بهاران را با احساسِ سبزِ تو سلام می‌گوید
و ببرِ بیشه
غرورش را در آیینه‌ی احساسِ تو می‌آراید؟
 
از کجا دانستی؟
 
□
 
هنوز این آن پرسشِ سوزان است،
و چراغِ کهکشان را
به پُفی چه دردناک خاموش می‌کند اندوهِ این ندانستن:
                                                                    برگِ بی‌ظرافتِ آن باغِ هرگزتاهنوز
                                                                    عشق را
                                                                               ناشناخته
                                                                    بَرابَرْنهادِ آزرم
                                                                    چگونه کرد؟
 
(هنوز
      این
          آن پرسشِ سوزان است.)

بر این کناره تا کرانه‌ی آمودریا
آبی می‌گذشت که دگر نیست:
رودی که به روزگارانِ دراز سُرید و از یاد شد
رودی که فروخشکید و بر باد شد.
 
بر این امواج تا رودبارانِ سند
زورقی می‌گذشت که دگر نیست:
زورقی که روزی چند در خاطری نقش بست
وانگه به خرسنگی برآمد و درهم شکست.
 
بر این زورق از بندری به شهرْبندری
زورق‌بانی پارو می‌کشید که دگر نیست:
پاروکشی که هر سفر شوریده دختری‌ش دیده به راه داشت
که به امیدی مبهم نهالِ آرزویی به دل می‌کاشت.
 
بر این رودِ پادرجای
امیدی درخشید که دگر نیست:
امیدِ سعادتی که پابرجا می‌نمود
لیکن در بسترِ خویش به جز خوابی گذرا نبود.

در آستانه


آن روی دیگرت
زشتی‌ هلاکت‌باری‌ست
ای نیمرخِ حیات‌بخشِ ژانوس!

به هوشنگ گلشیری
قناری گفت: ــ کُره‌ی ما
کُره‌ی قفس‌ها با میله‌های زرین و چینه‌دانِ چینی.
 
 
ماهی‌ سُرخِ سفره‌ی هفت‌سین‌اش به محیطی تعبیر کرد
که هر بهار
              متبلور می‌شود.
 
کرکس گفت: ــ سیاره‌ی من
سیاره‌ی بی‌همتایی که در آن
مرگ
      مائده می‌آفریند.
 
کوسه گفت: ــ زمین
سفره‌ی برکت‌خیزِ اقیانوس‌ها.
 
انسان سخنی نگفت
تنها او بود که جامه به تن داشت
و آستینش از اشک تَر بود.